دستوار

گاهی ما حرفی می‌زنیم و ادعایی می‌کنیم، ولی به آن عمل نمی‌کنیم.

گاهی عمل هم می‌کنیم، اما نیتمان خالصانه نیست؛ بلکه مثلاً ریاکارانه است.

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای پذیرفته شدن این حرف و عمل، علاوه بر نیت خالصانه، شرط دیگری نیز ذکر فرموده‌اند.

ملاحظه بفرمایید…

…عَنْ أَبِی عُثْمَانَ اَلْعَبْدِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِمُ اَلسَّلاَمُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:

«لاَ قَوْلَ إِلاَّ بِعَمَلٍ وَ لاَ قَوْلَ وَ لاَ عَمَلَ إِلاَّ بِنِیَّةٍ وَ لاَ قَوْلَ وَ لاَ عَمَلَ وَ لاَ نِیَّةَ إِلاَّ بِإِصَابَةِ اَلسُّنَّةِ.»

الکافی، ج۱، ص۷۰

از امام صادق، از پدرانشان، از امیرالمؤمنین، از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهم) نقل شده است:

- «هیچ حرفی (نزد خداوند، پذیرفته) نیست، مگر به‌واسطه عمل (به آن)،

- هیچ حرف و عملی (پذیرفته) نیست، مگر به‌واسطه نیّت (خالصانه)

- و هیچ حرف و عمل و نیتی (پذیرفته) نیست، مگر این‌که با سنّتِ (من) منطبق باشد.»

در منبعی دیگر، در ادامه این فرمایش رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، این جمله نیز اضافه شده است:

«…وَ مَنْ تَمَسَّکَ بِسُنَّتِی عِنْدَ اِخْتِلاَفِ أُمَّتِی کَانَ لَهُ أَجْرُ مِائَةِ شَهِیدٍ.»

المقنعة، ج۱، ص۳۰۱

«…و کسی که هنگام (بروز) اختلاف در امّت من، به سنتِ من تمسّک جوید، اجر صد شهید برای او خواهد بود.»

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

همان‌طور که ملاحظه فرمودید، انسان حتی اگر با نیت خالصانه، عمل نیکی را انجام دهد، اما عملش مخالف آموزه‌های دینی و سنت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) باشد، آن عمل مورد قبول خداوند (عزّوجلّ) نخواهد بود.

…عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: «یَا عَلِیُّ إِنَّ هَذَا الدِّینَ مَتِینٌ فَأَوْغِلْ فِیهِ بِرِفْقٍ وَ لَا تُبَغِّضْ إِلَى نَفْسِکَ عِبَادَةَ رَبِّکَ فَإِنَّ الْمُنْبَتَّ یَعْنِی الْمُفْرِطَ لَا ظَهْراً أَبْقَى وَ لَا أَرْضاً قَطَعَ فَاعْمَلْ عَمَلَ مَنْ یَرْجُو أَنْ یَمُوتَ هَرِماً وَ احْذَرْ حَذَرَ مَنْ یَتَخَوَّفُ أَنْ یَمُوتَ غَداً.»

الکافی، ج۲، ص۸۷

از امام صادق نقل شده است که رسول خدا به امیرالمؤمنین (صلوات‌الله‌علیهم) فرمودند:

«ای علی! به‌راستی که این دین محکم و استوار است؛ پس در آن به نرمی‌و ملایمت پیش برو و عبادت پروردگارت را برای نفْست ناپسند و منفور نکن!

زیرا کسی که بر پشت مَرکبش زیاد بار بزند - یعنی کسی که افراط ورزد، - نه کمری (برای مرکبش) باقی می‌گذارد و نه راه را طی می‌کند (و به مقصد می‌رسد.)

پس، مانند کسی که امید دارد در سال‌خوردگی می‌میرد، عمل (عبادت) کن! [۱]

و مانند کسی که نگران است فردا می‌میرد، احتیاط [۲] کن!» [۳]

…عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «لَا تُکَرِّهُوا إِلَى أَنْفُسِکُمُ الْعِبَادَةَ.»

الکافی، ج۲، ص۸۶

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«عبادت را برای نفْس‌هایتان به چیزی مکروه و ناپسند تبدیل نکنید.»

…عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً فَعَمِلَ عَمَلًا قَلِیلًا جَزَاهُ بِالْقَلِیلِ الْکَثِیرَ وَ لَمْ یَتَعَاظَمْهُ أَنْ یَجْزِیَ بِالْقَلِیلِ الْکَثِیرَ لَهُ.»

الکافی، ج۲، ص۸۶

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«به‌راستی که خداوند (عزّوجلّ) هرگاه بنده‌ای را دوست بدارد، اگر آن بنده عملِ کمی‌هم انجام دهد، در ازای آن عملِ کم، پاداش زیاد می‌دهد و این‌که در ازای عملِ کم به او زیاد پاداش می‌دهد، هرگز بر خداوند سنگین نخواهد بود.»

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[۱] چنین کسی احساس می‌کند فرصت کافی برای عبادت دارد. بنابراین در انجام عبادات دچار اضطراب و عجله و دست‌پاچگی و افراط و زیاده‌روی نمی‌شود و در انجام عبادات به‌میانه رفتار می‌کند.

[۲] در متن اصلی، از واژه «حَذَر» استفاده شده که در کتب لغت چنین معنا شده: احتراز از چیز ترسناک، احتیاط، هوش‌یاری، حالت آمادگی برای دفع ضرری که در کمین است.

[۳] چنین کسی بی‌خیال نخواهد بود که حالا حالاها فرصت هست. بنابراین در انجام واجبات و ترک محرمات و توبه و ایفای حق‌الله و جبران حق‌الناس، دچار تفریط و کوتاهی و تسویف و امروزفردا کردن نمی‌شود.

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

از مجموع احادیث مرتبط که پیش‌تر نیز ذکر شده است، می‌توان چنین جمع‌بندی کرد که:

- در انجام اعمالِ واجب، هیچ رخصتی نیست و کوتاهی در آن‌ها جایز نیست. (هرچند عبادات واجب نیز باید با تأنّی و طمأنینه و آرامش ادا شوند تا ثمربخش نیز باشند.)

- اما در خصوص انجام اعمال مستحب، باید در مواقعی اقدام کرد که نفْس نشاط دارد. عبادات مستحب را نباید بر نفْس تحمیل کرد؛ زیرا علاوه بر این‌که مفیدِ فایده نیست و غرض از انجام عبادت را تأمین نمی‌کند، موجب نفرت از عبادت نیز می‌شود. (البته انسان می‌تواند با تمهیدات و مقدمه‌چینی‌هایی، نشاط عبادی را در خود ایجاد کند.)

مطالب مرتبط پیشین:

- «توصیه عبادی امام باقر به فرزند نوجوانشان»

- «مواد لازم برای بی‌دین کردن مردم!»

- «توجه! باید از هرکس به قدر مرتبه‌ی ایمانش توقع داشت»

- «نفست را این‌گونه گول بزن؛ راحت‌گیری در مستحبات، سخت‌گیری در واجبات»

- «انجام مستحبات، تا زمانی که خللی به واجبات وارد نکنند»

- «در دوره آماده‌سازی فرزندان برای نماز، سخت‌گیر نباشید»

…عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ مُصْعَبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُولُ:

«أَشْکُو إِلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَحْدَتِی وَ تَقَلْقُلِی بَیْنَ أَهْلِ اَلْمَدِینَةِ حَتَّى تَقْدَمُوا وَ أَرَاکُمْ وَ آنَسَ بِکُمْ فَلَیْتَ هَذِهِ اَلطَّاغِیَةَ أَذِنَ لِی فَأَتَّخِذَ قَصْراً فِی اَلطَّائِفِ فَسَکَنْتُهُ وَ أَسْکَنْتُکُمْ مَعِیَ وَ أَضْمَنَ لَهُ أَنْ لاَ یَجِیءَ مِنْ نَاحِیَتِنَا مَکْرُوهٌ أَبَداً.»

الکافی، ج۸، ص۲۱۵

از عنبسة بن مُصعب نقل شده است:

شنیدم که امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمودند:

«به درگاه خداوند (عزّوجلّ) شکایت می‌برم از تنهایی و ناآرامی‌ام در میان اهل مدینه. [۱]

[این تنهایی و ناآرامی‌ادامه دارد،] تا زمانی که شما (شیعیان، به مدینه) بیایید و به‌واسطه (حضورِ) شما آرام بگیرم. [۲]

کاش این طاغوت [۳] به من اجازه می‌داد تا کاخی در طائف [۴] اختیار کنم، آن‌جا ساکن شوم و شما را نیز به‌همراه خود ساکن گردانم.

در مقابل، به او (خلیفه عباسی) ضمانت می‌دادم که هرگز از جانب ما (شیعیان) امر ناخوشایندی به [حکومتِ] او نخواهد رسید.»

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[۱] توضیح آن‌که: هرچند شهر مدینه پایگاه رسول خدا و اهل‌بیت ایشان (صلوات‌الله‌علیهم) بوده است، اما عمده‌ی مردمان این شهر با حضرات هم‌راه نبودند و شیعیان عمدةً در کوفه ساکن بوده‌اند.

[۲] معمولاً اصحاب (که عمدةً در کوفه ساکن بودند) به بهانه حج و عمره به حجاز سفر می‌کردند و مدتی خدمت اهل‌بیت (که در مدینه ساکن بودند) می‌رسیدند و حوائج دینی، علمی‌و معیشتیِ خود را برطرف می‌ساختند.

[۳] مقصود، خلیفه‌ی وقت عباسی است و احتمالاً منصور دوانیقی مراد است.

[۴] شهری در ۹۰ کیلومتری جنوب شرقی مکه

مطالب مرتبط پیشین:

- «چرا اهل‌بیت «غریب»اند؟»

- «سال‌های غربت امام سجاد، پس از واقعه عاشورا»

- «غربتِ عجیبِ امام سجاد علیه‌السلام»

- «روزی که فقط یک مؤمن روی کره زمین بود»

…عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ إِذَا أَعْتَمَ وَ ذَهَبَ مِنَ اَللَّیْلِ شَطْرُهُ أَخَذَ جِرَاباً فِیهِ خُبْزٌ وَ لَحْمٌ وَ اَلدَّرَاهِمُ فَحَمَلَهُ عَلَى عُنُقِهِ ثُمَّ ذَهَبَ بِهِ إِلَى أَهْلِ اَلْحَاجَةِ مِنْ أَهْلِ اَلْمَدِینَةِ فَقَسَمَهُ فِیهِمْ وَ لاَ یَعْرِفُونَهُ فَلَمَّا مَضَى أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَقَدُوا ذَلِکَ فَعَلِمُوا أَنَّهُ کَانَ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ.

الکافی، ج۴، ص۸

از هشام بن سالم نقل شده است:

امام صادق (علیه‌السلام)، هنگامی‌که هوا تاریک می‌شد و نیمی‌از شب می‌گذشت، کیسه‌ای که در آن نان و گوشت و درهم (پول) بود، برمی‌داشتند و بر گردن خود می‌آویختند.

بعد، با آن سراغ نیازمندان اهل مدینه می‌رفتند و بدون این‌که ایشان را بشناسند، آن (غذاها و پول‌ها) را میانشان تقسیم می‌کردند.

زمانی که امام صادق (علیه‌السلام) از دنیا رفتند، این کمک‌ها قطع شد و نیازمندان فهمیدند که او (که نیمه‌شب به کمکشان می‌آمد) امام صادق (علیه‌السلام) بوده است.

…عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

«إِنَّ الْعَبْدَ الْمُؤْمِنَ الْفَقِیرَ لَیَقُولُ یَا رَبِّ ارْزُقْنِی حَتَّى أَفْعَلَ کَذَا وَ کَذَا مِنَ الْبِرِّ وَ وُجُوهِ الْخَیْرِ فَإِذَا عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ مِنْهُ بِصِدْقِ نِیَّةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلَ مَا یَکْتُبُ لَهُ لَوْ عَمِلَهُ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ کَرِیمٌ.»

الکافی، ج۲، ص۸۵

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«به‌راستی که بنده‌ی مؤمنِ فقیر می‌گوید: پروردگارا! به من روزی بده تا فلان کار خوب و فلان کار خیر را انجام دهم.

اگر خداوند (عزّوجلّ) بداند که این دعای او با نیتی صادقانه است، برایش همان اجری را می‌نویسد که اگر آن‌کار را انجام داده بود، می‌نوشت.

به‌راستی که خداوند وسعت‌دهنده و کریم است.»

مطلب مرتبط:

«عمل محدود و پاداش و عذاب نامحدود؟!»

همه ما دوست داریم وقتی خدمت بزرگی می‌رسیم، محبتی که به او داریم را به‌نوعی به او ابراز کنیم؛ تا بداند ما چه‌قدر او را دوست داریم و به او ارادت داریم و محبتش را نیز نسبت به خود بیش‌تر کنیم.

الله اکبر؛ بزرگ‌تر از خداوند که نداریم. خود خدا به ما فرموده که چه‌طور محبتی که به او داریم را ابراز کنیم و این‌نوع ابراز محبت چه دستاوردهایی خواهد داشت…

…عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

«قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى: «مَا تَحَبَّبَ إِلَیَّ عَبْدِی بِأَحَبَّ مِمَّا افْتَرَضْتُ عَلَیْهِ.»»

الکافی، ج۲، ص۸۲

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است:

«خداوند (تبارک‌وتعالی) فرموده است:
«بنده‌ی من، با چیزی محبوب‌تر از (انجامِ) کارهایی که بر او واجب کرده‌ام، محبتش را به من ابراز نمی‌کند.»»

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

جالب است که بدانید خداوند در مورد کسانی که می‌گویند خدا را دوست داریم، نشانه صحّت این ادعا را پیروی از رسولش می‌داند؛ چراکه پیروی از دستورات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، پیروی از دستورات خداوند (عزّوجلّ) است…

«قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ»[آل‌عمران:۳۱]؛

«(ای پیامبر! به بندگانم) بگو: اگر خدا را دوست دارید، از من تبعیت کنید؛ تا خدا هم شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد؛ که خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.»

…عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: «اعْمَلْ بِفَرَائِضِ اللَّهِ تَکُنْ أَتْقَى النَّاسِ.»

الکافی، ج۲، ص۸۲

از امام صادق، از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:

«به واجبات خداوند عمل کن؛ پرهیزکارترین مردم باش!»

…عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ص: «مَنْ عَمِلَ بِمَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهِ فَهُوَ مِنْ خَیْرِ النَّاسِ.»

الکافی، ج۲، ص۸۱

از امام سجاد (علیه‌السلام) نقل شده است:

«کسی که به آن‌چه خداوند بر او واجب فرموده، عمل کند، او از بهترین مردم است.»

…عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ: «مَنْ عَمِلَ بِمَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهِ فَهُوَ مِنْ أَعْبَدِ النَّاسِ.»

الکافی، ج۲، ص۸۴

از امام سجاد (علیه‌السلام) نقل شده است:

«کسی که به آن‌چه خداوند بر او واجب فرموده، عمل کند، او عابدترین مردم است.»

…عَنْ أَبِی اَلسَّفَاتِجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «اِصْبِرُوا وَ صٰابِرُوا وَ رٰابِطُوا»قَالَ: «اِصْبِرُوا عَلَى اَلْفَرَائِضِ وَ صٰابِرُوا عَلَى اَلْمَصَائِبِ وَ رٰابِطُوا عَلَى اَلْأَئِمَّةِ عَلَیْهِمُ اَلسَّلاَمُ… فَاتَّقُوا اَللَّهَ رَبَّکُمْ فِیمَا اِفْتَرَضَ عَلَیْکُمْ.»

الکافی، ج۲، ص۸۱

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که در مورد این سخن خداوند (عزّوجلّ): «اِصْبِرُوا وَ صٰابِرُوا وَ رٰابِطُوا»[آل‌عمران:۲۰۰]؛ «صبر کنید و با صبر غلبه یابید و تمسّک جویید» [*] ، فرمودند:

«(یعنی:) بر انجام واجبات صبر (استقامت) بورزید و با صبر، بر مصیبت‌ها غلبه یابید و به ائمه (علیهم‌السلام) تمسّک جویید…

پس در مورد آن‌چه پروردگارتان بر شما واجب فرموده، از او پروا کنید.»

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[*] متن کامل آیه: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صَابِرُوا وَ رَابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»[آل‌عمران:۲۰۰]؛ «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! صبر کنید و با صبر غلبه یابید و تمسّک جویید و از خداوند پروا کنید؛ باشد که رستگار شوید.»

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

خداوند رحمت کند مرحوم آیت‌الله ناصری دولت‌آبادی (رحمه‌الله) را. در جلسات شرح زیارت جامعه کبیره، در مسجد کمرزرین، خاطره‌ای از پدرشان (که ایشان هم از علمای بزرگ و از شاگردان مرحوم رحیم ارباب و مرحوم جهانگیرخان قشقایی بود) نقل می‌فرمودند (نقل به‌مضمون):

در ایام جوانی، در نجف، برای طی مراحل سلوک، به ریاضت‌های سخت روی آورده بودم. وقتی پدرم متوجهِ کارهایم شد، به من گفت: از این کارها دست بردار‍! خودت را به زحمت نیانداز! فقط این دو چیز را رعایت کن؛ «انجام واجبات» و «ترک محرمات»!

خدایش رحمت کند. هنوز صدای شیرین و دل‌نشینش در گوشم هست که راه کندن از دنیا و رسیدن به قرب الهی و دست‌یابی به سعادت و تکامل را در همین دو چیز می‌دانستند؛ «انجام واجبات» و «ترک محرمات».

…عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «مِنْ أَشَدِّ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ ذِکْرُ اللَّهِ کَثِیراً.»ثُمَّ قَالَ: «لَا أَعْنِی سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ إِنْ کَانَ مِنْهُ وَ لَکِنْ ذِکْرَ اللَّهِ عِنْدَ مَا أَحَلَّ وَ حَرَّمَ فَإِنْ کَانَ طَاعَةً عَمِلَ بِهَا وَ إِنْ کَانَ مَعْصِیَةً تَرَکَهَا.»

الکافی، ج۲، ص۸۰

از ابوعبیده حذّاء نقل شده است:

امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:

«از موردتأکیدترین کارهایی که خداوند بر مخلوقاتش واجب نموده، «زیاد ذکر کردنِ خداوند» است.»

سپس حضرت فرمودند:

«مقصودم (از ذکر کثیر،) «سبحان‌الله و الحمدلله و لاإله‌إلاالله و الله‌أکبر» نیست، هرچند این هم از مصادیق آن (ذکر کثیر) است.

اما (مقصودم از ذکر کثیر،) یاد کردنِ خداوند در زمانی است که (چیزی را) حلال کرده و حرام کرده؛

اگر طاعتِ (خداوند) است، به آن عمل کند

و اگر معصیتِ (خداوند) است، آن را رها کند.»

…عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:

«أَکْثَرُ مَا تَلِجُ بِهِ أُمَّتِی النَّارَ الْأَجْوَفَانِ الْبَطْنُ وَ الْفَرْجُ.»

الکافی، ج۲، ص۷۹

از امام صادق، از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:

«بیش‌ترین چیزهایی (عواملی) که امّت من به‌خاطر آن‌ها وارد آتش (جهنم) می‌شوند، دو چیزِ میان‌تهی هستند؛ شکم و فرْج.»

…عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:

«ثَلَاثٌ أَخَافُهُنَّ عَلَى أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی؛ الضَّلَالَةُ بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ وَ مَضَلَّاتُ الْفِتَنِ وَ شَهْوَةُ الْبَطْنِ وَ الْفَرْجِ.»

الکافی، ج۲، ص۷۹

از امام صادق، از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:

«برای بعد از خودم، از سه چیز (خطر) نسبت به اُمّتم نگرانم؛

گمراهی بعد از شناخت، [۱] فتنه‌های گمراه‌کننده، و شهوت شکم و فرْج.» [۲]

…عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع:

«إِنَّ أَفْضَلَ الْعِبَادَةِ عِفَّةُ الْبَطْنِ وَ الْفَرْجِ.»

الکافی، ج۲، ص۷۹

از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است:

«به‌راستی که برترین عبادت؛ عفتِ شکم و فرج است.» [۳]

…عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع: إِنِّی ضَعِیفُ الْعَمَلِ قَلِیلُ الصِّیَامِ وَ لَکِنِّی أَرْجُو أَنْ لَا آکُلَ إِلَّا حَلَالًا. قَالَ: فَقَالَ لَهُ: «أَیُّ الِاجْتِهَادِ أَفْضَلُ مِنْ عِفَّةِ بَطْنٍ وَ فَرْجٍ؟!»

الکافی، ج۲، ص۷۹

از ابوبصیر نقل شده است:

مردی به امام باقر (علیه‌السلام) عرض کرد:

من اعمالِ (عبادی)ام ضعیف است و کم روزه می‌گیرم، اما امید دارم جز از حلال نخورم.

حضرت به او فرمودند:

«چه تلاشی برتر از عفتِ شکم و فرج؟!»

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[۱] مقصود، همان انحرافی است که پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) روی داد و عمده‌ی مردم بر خلاف دستور ایشان، به خلافت کسی دیگر تن دادند.

[۲] «شهوت» در لغت، به‌معنای رغبت و میل شدید به لذائذ و جلوه‌های دنیایی است و دو شعبه‌ی مهم و اساسی دارد؛ «شهوت بطن» (شهوت شکمی) و «شهوت فرْج» (شهوت جنسی).

[۳] «عفت» در لغت، به‌معنای خودنگه‌داری و پرهیز از کارهای ناشایست است و دو شعبه‌ی مهم و اساسی دارد؛ «عفت بطن» (خودداری از شکم‌پرستی) و «عفت فرْج» (کنترل میل جنسیِ سرکش).

پانوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــ

«شهوت» و «عفت» در زبان عربی و در لسان روایات، دو مفهوم متضاد هستند و همان‌طور که ملاحظه فرمودید؛ دو شعبه‌ی عمده‌شان نیز متناظرِ یکدیگر و مقابلِ هم هستند؛ عفت بطن در مقابل شهوت بطن و عفت فرج در مقابل شهوت فرج.

بطن و فرج، به‌فرموده رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) دو آسیب‌گاه مهم سرزمین وجود انسان هستند و شیاطین جنّی و اِنسی در این دو آوردگاه سرمایه‌گذاری سنگینی دارند.

وقتی به وسوسه‌هایی که در قلبمان نفوذ می‌کنند توجه می‌کنیم یا صفحات وسوسه‌انگیزِ فضای مجازی را مرور می‌کنیم، این سرمایه‌گذاری سنگین را درک می‌کنیم.

همین است که انسان را وامی‌دارد برای تأمین خواسته‌های شکمی‌و زیرشکمی‌خود به راه‌های حلال اکتفا نکند و به گزینه‌های غیرحلال دست بزند.

در مقابلِ این وسوسه‌ها و شهوات، تنها راه - که سخت‌ترین راه هم هست - عفّت پیشه کردن و خودکنترلی است. اگر انسان در این میدان پیروز شود و عنانِ بطن و فرج خود را به‌دست گیرد، موانعِ عمده‌ی مسیر سلوک خود را پشت‌سر گذاشته و ادامه‌ی راه خیلی آسان‌تر خواهد بود.

به‌همین‌دلیل است که امام باقر (علیه‌السلام) از عفت بطن و فرج به‌عنوان برترین عبادات و ارزشمندترین تلاش‌ها یاد کرده‌اند.

…عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: «خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ ع فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ فَقَالَ: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ وَ اللَّهِ مَا مِنْ شَیْ‏ءٍ یُقَرِّبُکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ وَ یُبَاعِدُکُمْ مِنَ النَّارِ إِلَّا وَ قَدْ أَمَرْتُکُمْ بِهِ وَ مَا مِنْ شَیْ‏ءٍ یُقَرِّبُکُمْ مِنَ النَّارِ وَ یُبَاعِدُکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ إِلَّا وَ قَدْ نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ أَلَا وَ إِنَّ الرُّوحَ الْأَمِینَ نَفَثَ فِی رُوعِی أَنَّهُ لَنْ تَمُوتَ نَفْسٌ حَتَّى تَسْتَکْمِلَ رِزْقَهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ لَا یَحْمِلْ أَحَدَکُمْ اسْتِبْطَاءُ شَیْ‏ءٍ مِنَ الرِّزْقِ أَنْ یَطْلُبَهُ بِغَیْرِ حِلِّهِ فَإِنَّهُ لَا یُدْرَکُ مَا عِنْدَ اللَّهِ إِلَّا بِطَاعَتِهِ.»»

الکافی، ج۲، ص۷۴

از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است:

«رسول خدا (صلوات‌الله‌علیه‌وآله) در حجّةالوداع سخنرانی‌ای کردند و فرمودند:

«ای مردم! به خدا قسم، هیچ‌چیز نیست که شما را به بهشت نزدیک کند و از آتش (جهنم) دور سازد، مگر این‌که پیش‌تر شما را به آن دستور داده‌ام[۱]

و هیچ‌چیز نیست که شما را به آتش (جهنم) نزدیک کند و از بهشت دور سازد، مگر این‌که پیش‌تر شما را از آن نهی کرده‌ام.[۲]

بدانید! روح‌الامین[۳] در دلم افکند که به‌راستی هیچ‌کس نمی‌میرد، مگراین‌که روزی‌اش را کامل دریافت می‌کند.

پس از خدا بترسید، در طلبِ (روزی) اندازه نگه دارید و دیر رسیدنِ روزی به شما، موجب نشود از راه غیرحلال آن را طلب کنید؛

زیرا آن‌چه (از پاداش‌ها) نزد خداوند است، فقط با اطاعت از او حاصل می‌شود.»»

پاورقیـــــــــــــــــــــــــــــــــ

[۱] واجبات و مستحبات.

[۲] محرّمات و مکروهات.

[۳] بعضی گفته‌اند مقصود از روح‌الامین و روح‌القدس، فرشته‌ی مقرّب خداوند؛ حضرت جبرئیل (سلام‌الله‌علیه) است. اما برخی نیز معتقدند این روح، همان «روح» است که در سوره قدر به آن اشاره شده است؛ «تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ». همان‌طور که ملاحظه می‌فرمایید «روح» در این آیه‌ی شریفه، در عرض فرشتگان (ملائکه) ذکر شده و غیر از آنان است. در آیات و روایات متعددی به حضور «روح» در کنار پیامبر و اهل‌بیت (صلوات‌الله‌علیهم) و نقش راهنماگونه‌ی او اشاره شده است. ان‌شاءالله در فرصت مقتضی به این موضوع پرداخته خواهد شد.